Laboratorium 3

Laboratorium 3: Aproksymacja

Wstęp

Podstawowym problemem interpolacji jest to, że stara się przeprowadzić funkcję przez wszystkie dane, które posiadamy (węzły). Ma to sens tylko i wyłącznie wtedy, gdy dane są dokładne i niezaburzone. Gdy jest inaczej — powinniśmy myśleć o jakimś ich uśrednieniu.

Aproksymacja

Aproksymacja to taka metoda „przybliżania” danych, w której zadaną funkcję stara się tak poprowadzić, żeby była jak najbliżej posiadanych punktów.

Osobną kwestią jest ustalenie co to znaczy „jak najbliżej”? Jeżeli mamy zestaw danych pomiarowych (par) \((x_i, y_i),\; i=1,2,\ldots,N\), szukamy takiej funkcji \(f(x)\) aby: \[Q = \sum_{i=1}^N (f(x_i)-y_i)^2 \rightarrow \min!\]

Tak postawione zadanie jest bardzo trudne — minimalizacja polega na wybraniu funkcji takiej, żeby… Znacznie prościej jest rozwiązywać zadanie następujące. Niech \(f(x) = g(x, a)\) gdzie \(a\) jest wektorem parametrów \(a=(a_1, a_2,\ldots,a_M),\; M\le N\) \[Q = \sum_{j=1}^N (g(x_j, a)-y_i)^2 \rightarrow \min!\] Teraz zadanie optymalizacji jest łatwiejsze — musimy wybrać wektor liczb. Kolejne uproszczenie polega na rozważaniu zadanie liniowego względem parametrów: \[g(x,a)=\sum_{j=1}^{M} a_j \varphi_j(x),\] a zadanie optymalizacji wygląda tak: \[Q = \sum_{i=1}^N \left( \sum_{j=1}^M a_j\varphi_j(x_i) – y_i \right)^2 \rightarrow \min!\]

Jego rozwiązanie jest stosunkowo proste — wystarczy wyliczyć pochodne cząstkowe \(\frac{\partial Q}{\partial a_j}\) i rozwiązać układ równań: \[\frac{\partial Q}{\partial a_j} = 0;\quad j=1,2,\ldots,M\]

Zadanie dalej się upraszcza gdy przyjąć, że funkcja \(\varphi_j(x) = x^j\).

Aproksymacja a interpolacja

W przypadku zadania interpolacji żądamy, aby funkcja interpolująca przeszła przez wszystkie punkty (węzły interpolacyjne).

Poniżej przedstawiam zestaw punktów (pomiary temperatury termometrem IR).

Kilka punktów uzyskanych z pomiarów temperatury
Kilka punktów uzyskanych z pomiarów temperatury

Krzywe interpolacyjne mogą wyglądać tak jak na kolejnym rysunku. Czerwonymi kropkami zaznaczone są węzły interpolacji. Zwracam uwagę, że różnica między interpolacją Hermite’a a krzywymi sklejanymi nie jest specjalnie wielka. Niepokojąco natomiast wyglądają różnice pochodnych — pochodna interpolacji splajnami sześciennymi jest gładka.

Przykłady interpolacji (od lewej wielomian Newtona, sklejany Hermita i sklejany trzeciego stopnia)
Przykłady interpolacji (od lewej wielomian Newtona, sklejany Hermita i sklejany trzeciego stopnia)
Przykłady interpolacji (od lewej wielomian Newtona, sklejany Hermita i sklejany trzeciego stopnia)
Przykłady interpolacji (od lewej wielomian Newtona, sklejany Hermita i sklejany trzeciego stopnia)
Przykłady interpolacji (od lewej wielomian Newtona, sklejany Hermita i sklejany trzeciego stopnia)
Przykłady interpolacji (od lewej wielomian Newtona, sklejany Hermita i sklejany trzeciego stopnia)

 

Aproksymacja — Mathematica

Do realizacji aproksymacji wykorzystać można w Mathematici funkcję Fit. Jej wywołanie jest następujące:

Fit[data, funs, vars]

gdzie data to zestaw danych (par punktów), funs funkcja lub wektor funkcji którymi przybliżamy. Na przykład: \(\left\{1,x,x^2,x^3,x^4,x^5,x^6,x^7,x^8,x^9,x^{10},x^{11},x^{12}\right\}\), vars — zmienna lub zmienne niezależne.

Powyższy zestaw jednomianów w różnych potęgach można łatwo wygenerować automatycznie: \[\text{funs}=\text{Table}\left[x^i,\{i,0,10\}\right]\] \[\left\{1,x,x^2,x^3,x^4,x^5,x^6,x^7,x^8,x^9,x^{10}\right\}\] i dalej: \[\text{funkcja1}=\text{Fit}[\text{dane}[[\text{All},2]],\text{funs},x]\] w wyniku dostajemy współczynniki wielomianu: \[\begin{split} & -\text{8.003515809018834$\grave{ }$*${}^{\wedge}$-20} x^{10}+\text{1.1265995371896338$\grave{ }$*${}^{\wedge}$-16} x^9\\ & – \text{6.645297813196042$\grave{ }$*${}^{\wedge}$-14} x^8+\text{2.1252203010076843$\grave{ }$*${}^{\wedge}$-11} x^7\\ & -\text{3.981375997713063$\grave{ }$*${}^{\wedge}$-9} x^6+\text{4.408253297181539$\grave{ }$*${}^{\wedge}$-7} x^5\\ & -0.0000278354 x^4+0.00093783 x^3-0.0165472 x^2+0.22931 x-1.59072S \end{split}\] Korzysta się z otrzymanej funkcji aproksymacyjnej dosyć łatwo, na przykład:
\[\text{Plot}[\text{funkcja1},\{x,0,288\},\text{PlotStyle}\to \text{Blue}]\] albo \[\text{ff1}[\text{x_}]=\text{funkcja1};\]\[\text{Plot}[\text{ff1}[x],\{x,0,288\}]\]

W przypadku bardziej skomplikowanych zadań wykorzystać można również funkcje FindFit (funkcja aproksymująca nie musi liniowo zależeć od parametrów), LinearModelFit (tylko dla modeli liniowych) i chyba najogólniejszą: NonlinearModelFit.

Na poniższej ilustracji przykład aproksymacji dobowych zmian temperatury z termometru IR wielomianami stopnia 12 (zielony) i 4 (niebieski)).

Aproksymacja danych wielomianami różnego stopnia: niebieski — 4, zielony —12
Aproksymacja danych wielomianami różnego stopnia: niebieski — 4, zielony —12

 

Jak widać — cały problem sprowadza się do wyboru odpowiedniej funkcji aproksymacyjnej.

Zadanie do wykonania

Wybrać jakiś przebieg dobowy i przybliżyć go za pomocą jakiejś sprytnej funkcji (która dobrze będzie oddawała istotę zmienności przebiegu.

Uwagi:

  1. Dane otrzymane z pomiarów zawierają bardzo duże wartości współrzędnych \(x\). Może to stanowić problem podczas aproksymacji. Stanowczo więc zalecam przesunięcie czasu do zera (to znaczy pierwszy pomiar dokonywany jest w chwili 0, a następne co 300 sekund). Można to osiągnąć tak:
    \(\text{dane}=\text{Import}[\text{AVERAGE300.dat}];\)
    \(\text{xmin}=\text[Min [\text{dane}[[\text{All},1]]];\)
    \(\text{dane}[[\text{All},1]]=\text{dane}[[\text{All},1]]-\text{xmin}\)
    Można też porównać otrzymane wyniki z wynikami aproksymacji tylko wartości \(y\) (\(x\) przyjmuje wartości 1,2,…):
    \(funkcja1 = Fit[dane[[All, 2]], funs, x]\)
  2. Jeżeli chodzi o wybór funkcji — sugeruję zacząć od wielomianów. Teoretycznie, im wyższy stopień wielomianu — tym przybliżenie lepsze. Tylko nie wiadomo czy sensowniejsze. Ambitni mogą wymyślić jakąś funkcję nieliniową lub złożyć z kawałków (patrz tutorial).

Matlab

Możliwości matlaba w zakresie aproksymacji wydają się być mniejsze. Toolbox Curve Fitting zawiera funkcję o nazwie fit i wywołaniu:

\(x\)\(y\) to dane wejściowe. jako fitType podać należy łańcuch znaków określający rodzaj aproksymacji. Możliwości opisuje dokumentacja. Są tam wielomiany do stopnia 9 i parę innych funkcji.

Najprostsze użycie (korzystające z dostarczonych z matlabem danych przykładowych) wyglądać może tak:

Aproksymacja a regresja

Wyobraźmy sobie, że mamy \(n\) pomiarów \(x_i\) jakiegoś parametru i chcemy zaaproksymować je wartością stałą \(\bar{x}\). Chcielibyśmy, aby ta stała była jak najbliższa wszystkim pomiarom. Interesuje nas zatem taki problem: \[Q=\sum_{i-1}^n (x_i-\bar{x})^2 \rightarrow \min!\] czyli szukamy takiej wartości \(\bar{x}\), która minimalizuje \(Q\). Policzmy więc pierwszą pochodną \(\frac{dQ}{d\bar{x}}\) (będziemy przyrównywać ją do zera): \[\frac{dQ}{d\bar{x}} = \sum_{i=1}^n 2(x_i-\bar{x}) = 2\sum_{i=1}^n x_i -2n\bar{x} = 0\] zatem \[\bar{x}=\frac{1}{n}\sum_{i=1}^n x_i.\]

Wzór ten przypomina nam znany ze statystyki wzór na średnią.

Nie od rzeczy będzie wspomnieć, że aproksymacja ma bardzo wiele wspólnego ze znaną ze statystyki regresją. W pewnym sensie jest to to samo (choć nie należy mówić tego głośno) — w przypadku regresji jest cała otoczka związana z probabilistyką (w szczególności zakłada się, że \(x_i\) są to obserwacje pewnej zmiennej losowej \(X\), a to bardzo silne założenie — mówi ono, o tym, że istnieje rozkład prawdopodobieństwa zmiennej losowej \(X\)). Można w takim przypadku pokazać, że wyliczona wartość \(\bar{x}\) ma pewne pożądane właściwości — wraz ze wzrostem \(n\), \(\bar{x}\) zmierza do wartości średniej rozkładu (jest estymatorem wartości średniej) i, że jest to estymator nieobciążony.

W technice wykorzystuje się średnią do „polepszania” wyników pomiarów. Zakładamy, że wartość \(a\) mierzona jest z pewnym addytywnym błędem, czyli: \(x_i=a+\zeta_i\); zaburzenia \(\zeta_i\) są niezależnymi realizacjami obserwacji pewnej zmiennej losowej \(Z\) o średniej 0. Zatem wyliczając \(\sum_{i=1}^n x_i\), po dokonaniu odpowiednio wielu pomiarów „odkryć” możemy prawdziwą wartość \(a\).

Podobne interpretacje można zaprezentować również dla innych zadań, w których stosujemy aproksymację.

Instrukcja w postaci jednego pliku…

…jest również dostępna.